Cách đây tròn một thế kỷ, ngày 21/6/1925, trên đất Quảng Châu (Trung Quốc), Nguyễn Ái Quốc - người thanh niên yêu nước mang khát vọng giải phóng dân tộc, sau này là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã sáng lập tờ Thanh Niên, chính thức khai sinh nền Báo chí Cách mạng Việt Nam. Từ dấu mốc lịch sử ấy, một dòng báo chí mới đầy khí phách và lý tưởng ra đời, mang sứ mệnh lớn lao: trở thành vũ khí tư tưởng sắc bén của cách mạng, gắn bó mật thiết với sự nghiệp đấu tranh của dân tộc, vì độc lập, tự do và hạnh phúc của Nhân dân.

Bác Hồ làm việc tại Phủ Chủ tịch. Ảnh: Tư liệu

Người khai sinh nền Báo chí Cách mạng Việt Nam

Con đường cách mạng của Nguyễn Ái Quốc từ đầu thế kỷ XX không chỉ là hành trình tìm đường cứu nước, mà còn là hành trình khám phá, xây dựng một phương tiện đặc biệt phục vụ cách mạng: Báo chí. Trong hoàn cảnh đất nước chìm trong bóng tối của ách đô hộ thực dân, Người sớm nhận ra: để thức tỉnh tinh thần dân tộc, không có phương tiện nào hữu hiệu hơn ngôn luận. Báo chí không chỉ truyền tải thông tin, mà còn góp phần tổ chức lực lượng, định hướng dư luận và khơi dậy tinh thần yêu nước. Người nói: “Tờ báo chỉ là giấy trắng mực đen mà thôi. Nhưng với giấy trắng mực đen ấy, người ta có thể viết những bức tối hậu thư, người ta có thể viết những bức thư yêu đương.”[1]

Ngày 21/6/1925, tờ Thanh Niên ra đời tại Quảng Châu, do Nguyễn Ái Quốc sáng lập, biên tập và phát hành. Đây không đơn thuần là một tờ báo - đó là vũ khí tư tưởng đầu tiên của cách mạng Việt Nam, là cánh tay nối dài của Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí hội trong việc truyền bá Chủ nghĩa Mác - Lênin vào trong nước, khơi nguồn cho phong trào cách mạng mới. Tờ báo được viết tay, in thô sơ, nhưng nội dung sắc sảo, thiết thực, trực tiếp góp phần đào tạo những lớp người yêu nước đầu tiên đi theo con đường cách mạng vô sản.

Không dừng lại ở Thanh Niên, trong những năm tháng hoạt động ở Pháp, Liên Xô, Trung Quốc, Thái Lan..., Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập và phụ trách nhiều tờ báo như: Le Paria (Người cùng khổ), Việt Nam độc lập, Cờ giải phóng, Cứu quốc,... Mỗi tờ báo mang một nhiệm vụ chính trị cụ thể, nhưng đều có điểm chung là nhằm phục vụ cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng phong trào cách mạng.

Việc liên tục sáng lập và duy trì hoạt động báo chí trong những điều kiện cực kỳ gian khổ cho thấy tầm nhìn chiến lược, tư duy tổ chức và sự kiên định đặc biệt của Người. Nhà nghiên cứu Đỗ Quang Hưng đánh giá: “Hồ Chí Minh là người khơi nguồn một dòng báo, một sự nghiệp”[2] - không chỉ đúng về vai trò lịch sử, mà còn thể hiện chiều sâu của một tư duy truyền thông cách mạng toàn diện. Từ bước đầu đầy gian khó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt những viên gạch đầu tiên xây dựng nên nền Báo chí Cách mạng Việt Nam - một nền báo chí luôn gắn liền với vận mệnh của dân tộc, của Đảng và của Nhân dân.

Người kiến tạo nguyên lý và phong cách báo chí cách mạng

Nếu việc sáng lập các tờ báo là phần “khai sơn phá thạch”, thì việc tạo lập một hệ thống tư tưởng, phương pháp làm báo và phong cách báo chí là bước kiến tạo mang tính nền tảng và bền vững. Hồ Chí Minh không chỉ là nhà báo - chiến sĩ, mà còn là người thiết lập những nguyên lý đầu tiên của báo chí cách mạng: phải phụng sự lý tưởng, phục vụ Nhân dân, phản ánh trung thực và cổ vũ cái đúng, cái tốt.

Chỉ riêng khối lượng tác phẩm báo chí đã cho thấy tầm vóc nhà báo cách mạng của Người: khoảng 2.000 bài viết, bằng nhiều thứ tiếng, với gần 100 bút danh khác nhau, từ Nguyễn Ái Quốc, C.B, T.Lan, đến Đ.K, X.Y.Z... Các tác phẩm bao gồm nhiều thể loại: xã luận, chính luận, bình luận, phóng sự, bút ký, truyện ngắn, châm biếm, thơ... Sự linh hoạt trong hình thức thể hiện cùng tư duy sắc bén về nội dung là biểu hiện rõ ràng của tài năng và phong cách báo chí Hồ Chí Minh. Phong cách ấy thể hiện rõ trong từng câu chữ: ngắn gọn, cô đọng, súc tích nhưng giàu hình ảnh, cảm xúc và tính thuyết phục. Người không viết cầu kỳ, hàn lâm, mà hướng đến công chúng rộng rãi, nhất là quần chúng lao động. Người từng nói: “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết thế nào cho dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm?” - một nguyên lý giản dị nhưng đầy sức sống, trở thành kim chỉ nam cho mọi thế hệ nhà báo sau này.

Đặc biệt, Người coi trọng việc gắn viết báo với thực tiễn, bài báo không chỉ là thông tin mà còn là hành động, là lời hiệu triệu, là ngọn cờ kêu gọi quần chúng đứng dậy đấu tranh. Chính vì vậy, các bài báo của Hồ Chí Minh không chỉ được đọc mà còn được “hành động hóa”, trở thành một phần trong đời sống cách mạng.

Tư duy làm báo của Người cũng rất khoa học: Người luôn chú ý cách chọn tiêu đề, cách trình bày, cách lập luận chặt chẽ, cách đưa thông tin có trọng tâm, trọng điểm. Với Người, báo chí không thể hời hợt, cảm tính; phải sâu sắc, đúng đắn và có tính định hướng rõ ràng.

Tư tưởng báo chí Hồ Chí Minh không chỉ để lại giá trị cho Việt Nam, mà còn là di sản quý giá trong lịch sử báo chí thế giới. Đó là báo chí vì con người, báo chí phụng sự công lý và lẽ phải, một nền báo chí nhân văn, trung thực và chiến đấu.

Người đặt nền tảng đạo đức và sứ mệnh cho người làm báo cách mạng

Bên cạnh việc sáng lập, chỉ đạo và viết báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng đội ngũ người làm báo. Theo Người, nhà báo cách mạng trước hết phải là người có lý tưởng, có lòng yêu nước, có đạo đức nghề nghiệp và luôn gắn bó với Nhân dân. Người cho rằng: “Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh...”[3] Câu nói ấy đến nay vẫn mang tính thời sự sâu sắc, nhất là trong bối cảnh truyền thông hiện đại đang chịu tác động mạnh mẽ từ công nghệ, mạng xã hội và mặt trái của tự do ngôn luận. Người yêu cầu người làm báo không được nói sai sự thật, không tô hồng, không bịa đặt, không mị dân. Báo chí phải là tiếng nói trung thực của Nhân dân, phản ánh đúng tâm tư, nguyện vọng của quần chúng. Người từng căn dặn, nói thì phải làm, viết thì phải đúng. Đó không chỉ là yêu cầu nghề nghiệp, mà còn là yêu cầu đạo đức. Trong tư tưởng báo chí của Người, báo chí cách mạng phải lấy sự thật làm nền tảng, bởi “sự thật là sức mạnh”, là lý do tồn tại của báo chí. Hồ Chí Minh yêu cầu thông tin phải chính xác, cụ thể, có kiểm chứng: “Viết phải thiết thực, nói có sách, mách có chứng... chưa rõ thì chớ viết”[4]. Người từng nhiều lần sửa tiêu đề, chỉnh câu chữ trên các bài báo để đảm bảo tính chân thật và chính xác tuyệt đối. Theo Người, nếu báo chí không tôn trọng sự thật thì không thể giáo dục, không thể dẫn dắt quần chúng. Không chỉ trung thực, nhà báo cách mạng còn phải dũng cảm đấu tranh với cái sai, không né tránh, không tô hồng, không tự tô điểm thành tích. Người phê bình thói “nói một chiều”, “phóng đại thành tích”, đồng thời nhấn mạnh vai trò của tự phê bình và phê bình trong báo chí. Phê bình, theo Người, là để xây dựng, “trị bệnh cứu người”, không phải để hạ bệ, bôi nhọ.

Và trên hết, Hồ Chí Minh luôn yêu cầu báo chí phải trung thành với lý tưởng của Đảng, phục vụ Nhân dân, nói tiếng nói của quần chúng, vì lợi ích chung chứ không vì mục tiêu vụ lợi. Làm báo, với Người, là làm chính trị, nhưng là chính trị đặt trên nền đạo đức, đạo đức “lấy dân làm gốc”. Những chuẩn mực ấy, đến nay vẫn là kim chỉ nam cho người làm báo cách mạng Việt Nam.

Kết luận

Tròn 100 năm kể từ khi tờ Thanh Niên ra đời, Báo chí Cách mạng Việt Nam đã trải qua một hành trình vẻ vang, góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong chặng đường ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người khai sinh, đặt nền móng, định hình tư tưởng, phương pháp và đạo đức cho một nền báo chí cách mạng đặc sắc, bền vững.

Kỷ niệm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam là dịp để mỗi người làm báo hôm nay tưởng nhớ và tri ân Người - nhà báo vĩ đại của dân tộc. Đồng thời, đó cũng là dịp để soi lại mình, củng cố lý tưởng, giữ gìn đạo đức nghề nghiệp và tiếp tục khẳng định vai trò của báo chí trong sự nghiệp phụng sự đất nước, phục vụ Nhân dân, đúng như con đường Người đã khai mở từ trăm năm trước.

[1] Hồ Chí Minh toàn tập, tập 4 (1945-1947), NXB Sự thật, Hà Nội, 1984, tr 167-169. [2] Đỗ Quang Hưng (2001), Thêm những hiểu biết về Hồ Chí Minh, NXB Lao động, Hà Nội, tr.83. [3] Hồ Chí Minh toàn tập, tập 10 (1965-1969), NXB Sự thật, Hà Nội, 1989, tr97. [4] Tạ Ngọc Tấn, Hồ Chí Minh về vấn đề báo chí, Hà Nội, 1995, tr152.

Báo Nam Định